مراحل قالیشویی (شستشو)

شستشوی قالی یا قالیشویی باید به نحوی باشد که هدف اصلی به خوبی و بدون کمترین صدمه به فرش تحقق یابد . یعنی فرش از آلودگی ها و سطوح چرک زدوده شده و کاملاً پاکیزه شود.
علی رغم بسیاری از پیشرفت های حاصل شده در حفظ و نگهداری فرش و حتی غبارگیری فرش های دستی اعم از قدیمی و کهنه به جهت حساسیت امر شستشوی فرش ، تاکنون ماشین یا دستگاههای خاصی برای برطرف کردن آلودگی های فرش طراحی و ساخته نشده و تقریباً تمامی کارخانه های قالیشویی به روشی شبیه به روشهای سنتی و قدیمی فرش را شسته و خشک می کنند .
البته به جهت امکان کنترل و حفاظت بیشتر فرش به روش سنتی می توان گفت در حال حاضر شستشوی دستی و سنتی فرش بهترین روش به ویژه در مورد فرشهای قدیمی و موزه ای است که باید نهایت دقت را در شستشوی آنها به کار گرفت تا کمترین آسیب را متحمل شوند.
هرگاه با تکان دادن گوشه ای از فرش ذرات گرد و خاک و الیاف شکسته شده پشم از آن بیرون آمد می توان گفت که زمان شستشوی آن فرا رسیده است .
هنگامی که الیاف و پرزهای فرش به یک دیگر چسبیده شده و پرزها حالت نرمی اولیه خود را از دست داد و یا آلودگی کلی پیدا کرد باید آن را شستشو نمود . معمولاً هر دو تا سه سال یکبار بسته به محلی که فرش در آن پهن شده و میزان رفت و آمد بر روی آن باید آن را شستشو داد .

۱- قالیشویی به روش سنتی:

در روشهای کاملاً قدیمی معمولاً فرش را در درون نهرهای روان آب قرار داده و پس از آن که فرش به خوبی خیس می شد آن را به بیرون منتقل ، با مواد شوینده ای چون : چوبک و سایر شوینده های قدیمی و به کمک پاروهای بزرگ می شستند . سپس فرش را دوباره به نهر آب فرو برده و کار زدودن مواد شوینده را آغاز می کردند .

به این ترتیب حرکت دائمی آب بر روی فرش و کشیدن پارو بر روی آن پس از مدت کوتاهی مواد شوینده را به خوبی برطرف و فرش پاکیزه می شد. سپس فرش ها را بر روی صخره ها و سنگ های اطراف رودخانه و در مقابل نور آفتاب قرار می دادند و به این ترتیب پس از ۳-۲ روز فرش کاملاً خشک می گردید . در برخی موارد دیده می شود که برای آبگیری فرش پس از خارج کردن آن از داخل رودخانه آن را لوله یا تا کرده و آن را لگد کرده و یا با پارو می کوبند تا آب آن به خوبی گرفته شود و سپس برای خشک شدن آنها را پهن می کردند .

۲- قالیشویی به روش جدید در کارخانه:

امروزه نیز در کارخانه های قالیشویی روش هایی شبیه به شیوه قدیمی اجرا می گردد .به این ترتیب که ابتدا فرش را برروی زمین پهن کرده و همه آن را با آب خیس می کنند .
(نکته: معمولاً کارگاه های قالیشویی را در بیرون از سطح شهر ایجاد می نمایند تا حتی الامکان از آب نهرهای کنار شهر استفاده شود و یا بتوان با حفر چاههای عمیق آب فراوان برای شستشو مهیا نمود).
پس از آن که تمام فرش به خوبی خیس شد مواد پاک کننده را به مقدار مناسب روی سطح قالی می ریزند.  سپس با برس های ویژه ای شروع به شستن فرش می کنند . به این ترتیب قسمتهای چرک و آلوده قالی تمیز می گردد .
در برخی کارگاه های قالیشویی دستگاه های خاصی طراحی و ساخته اند که دارای برس های بزرگ و دایره ای شکل می باشد و توسط نیروی برق به حرکت در می آید و به آهستگی سطح فرش را سائیده و نقاط تیره و چرک آن را می شوید . پس از آنکه تمام فرش را شسته شده توسط شلنگ های آب که دارای دوش های پخش کننده آب است و فشار آب قابل تنظیم می باشد و تمام فرش را شسته و مواد شوینده را به خوبی از قالی دور می کنند.
(نکته: سطح فرش باید حتی الامکان بوسیله برس شسته شود).

۳-آبکشی

پس از آنکه مواد شوینده از لایه لای پرز فرش خارج شد معمولاً فرش را به طور کامل و یکجا درون حوضچه های بزرگ آب فرو می کنند تا به اصطلاح آبکشی شود .
(نکته: برای شستشوی فرش باید از مواد پاک کننده و خنثی و یا مواد شوینده مخصوص فرش استفاده شود)
( نکته: بعد از شستشو با صابون فرش را آبکشی کرده و پس از آب آن را از نظر قلیایی با PH مترو یا متل متالئین ارزیابی کنید ، پس آب پس از آبکشی فرش باید کاملاً صاف و خنثی باشد)
در صورتی که در کنار کارگاه های قالیشویی نهرهای آب روان موجود باشد و یا بتوان توسط چاه های آب ، جریان سریع و رونده ای از آب فراوان ایجاد نمود، فرش را در داخل آن قرار داده و برای چند ساعت به حال خود رها می سازند تا مواد شوینده به طور کامل از درون قالی پاک و خارج شود . شاید بتوان گفت این روش از بهترین و موثرترین راهها برای آبکشی فرش و زدودن مواد شوینده باشد و لذا به همین منظور است که کارگاههای مدرن و مجهز قالیشویی که امکان استفاده از نهرها و رودخانه های طبیعی برای نیل به این منظور در دسترس دارند، می توانند عملیات شور قالی را به بهترین شکل انجام دهند.

به هنگام آبکشی فرش اغلب از پارو و برسهای خاصی جهت زدودن بهتر مواد شوینده و آلودگی ها استفاده می نمایند .

در کارگاه های قالیشویی عموماً به جای لوله کردن فرش و آبگیری آن تحت فشار قرار دادن از دستگاههای خاصی استفاده می گردد که عملکرد آن شبیه دستگاههای سانتریفوژ است . این دستگاهها محفظه ای استوانه ای هستند که فرش را داخل آن و به دیواره فلزی و مشبک آن مهار کرده و با روش شدن ، بسرعت و با حرکت دورانی به چرخش در می آید . در این حالت به خاطر نیروی گریز از مرکز ، بیشتر آب موجود در درون قالی به طرفین هدایت شده و از درون دیواره مشبک که در پشت قالی قرار دارد خارج می گردد . در بسیاری موارد این دستگاه ها مقداری حرارت تولید می نمایند تا عمل خشک کردن قالی کمی تسریع یابد .

۴- خشک کردن فرش پس از قالیشویی

پس از آبگیری فرش آن را به همان روش قدیمی یا بر روی سطح زمین پهن می کنند تا خشک شود .
(نکته : فرش پس از شستشو بحالت گسترده در نور غیر مستقیم خورشید (از پشت و رو) آبگیری می شود و بعد از خروج رطوبت اضافی بحالت نیمه مرطوب در معرض هوا آویخته می شود ) .
همچنین فرش را بر روی دارها و داربست های بزرگ می آویزند تا پس از ۳-۲ روز و در مجاورت هوای آزاد و نور آفتاب خشک شوند . چنانچه فرش قبل از نیمه خشک شدن آویخته شود آب در پایین فرش جمع شده و باعث زردی و پوسیدگی قسمت انتهایی فرش خواهد شد .
برخی از کارگاه های قالیشویی اقدام به ساخت گرم خانه هایی برای خشک کردن قالی نموده اند. در این گرم خانه با ایجاد یک کانون حرارت مرکزی توسط بخاری های بزرگ و یا سایر حرارت دهنده ها تمام فضای گرم خانه را به طور مساوی حرارت می دهند . سپس کلیه فرش ها را به داربست های .یژه ای آویزان و در کوتاهترین زمان فرشها را خشک می نمایند .
( نکته : اگر فرش در کارخانه خشک می شود حرارت نباید از ۴۰ درجه سانتیگراد تجاوز نماید .)